De uitwendige bouw en vorm van organismen en hun organen.

De gewone es is een bladverliezende lichtboomsoort die tot 40 meter hoog kan worden. Hij is daarmee één van de grootste bomen in Europa waar hij in nature voorkomt. Hij groeit daarbij ook nog eens vrij snel wat hem een geliefde boom in het hakhoutbeheer maakt en geschikt om te knotten. Beter dan wilg zelfs omwille van zijn groter vermogen om wonden in te kapselen door cambiumvorming.

De kruin is lichtdoorlatend waarbij ondergroei mogelijk wordt en is algemeen rond van vorm met toch een zeer variabele habitus. Deze kan echter tot meer dan 15 meter breed worden. De schors van de gewone es is initieel dun, glad en (oker)gelig/olijfkleurig van kleur bij jonge bomen. Na verloop van tijd ontstaan er diepe verticale kloven en dwarse scheuren in de grijze schors.

De gewone es heeft oneven geveerde bladeren die kruisgewijs tegenover elkaar staan, dit wordt ook wel dichotomie genoemd. Het samengesteld blad bestaat uit 7 tot 13 deelblaadjes. Deze zijn eirond tot langwerpig, toegespitst en getand en zijn aan de onderkant langs de middennerf behaard.

De knop is zeer herkenbaar door de zwarte kleur. Ze zijn fluweelachtig en ze staan kruisgewijs tegenover elkaar (dichotomie). De eindknop is altijd groter dan de zijknoppen. De twijg is vrij dik, stug en robust. Vaak grijs met vele bruine lenticellen. Bloemen verschijnen al voor de bladeren (april), dit wordt ook wel een naaktbloeier genoemd. De bloeiwijze is pluimvormig en de bloemen staan in groepjes, zonder kelk- en kroonbladeren. Er is een grote seksuele variatie: bloemen één- of tweeslachtig, boom één- of tweehuizig. De kleur van de meeldraden is donker paars en na verloop van tijd worden ze groenachtig van kleur. Het is een windbestuiver.

De vruchten van de gewone es worden ook wel essensleutels genoemd. Het zijn platte, eivormige nootjes die langwerpig gevleugeld zijn. Ze hangen in trossen aan de uiteinden van de twijgen en worden verspreid door de wind (anemochorie).

Dynamiek van de wisselwerking tussen organismen en omgeving.

De gewone beuk is inheems in Vlaanderen en Nederland waarbij er autochtoon materiaal beschikbaar. De soort vertoont geen dominante verjonging en de vruchten zijn eetbaar voor dieren.

BODEMEISEN

Het is een eerder veeleisende soort qua vochtigheidsgraad en groeit het best op natte tot vochtige, voedselrijke, vaak kalkhoudende grond (klei, mergel, zand, leem, kleihoudend laagveen, zavel, löss). Vereist makkelijk opneembare mineralen. Bodem moet wel goed gedraineerd staan daar hij geen overstroming of langdurig stilstaand water verdraagt. Groeit in loofbossen als in struikgewassen.

GEVOELIGHEID

De gewone es kan niet pal in het water staan, maar is voor de rest een sterke, veelzijdige boom. Is zoutbestendig en kan dan ook makkelijk zeewind verdragen. Hij is bovendien ook winterhard, maar wel gevoelig aan voorjaarsvorst. Ontsnapt vaak aan late voorjaarsvorst doordat hij laat uitloopt.

Sinds 1990 is de es echter aangetast door de essentaksterfte (veroorzaakt door de schimmel Chalara fraxinea). De schimmel is een invasieve exoot en in 2012 zijn in Nederland en België steeds meer en meer bomen geïnfecteerd. Gevolg is een reeks aan sanitaire kappingen van zieke bomen om de ziekte te proberen in te dijken. De schimmel is alom aanwezig en een remedie is niet voorhanden. Via veredeling wordt op zoek gegaan naar een resistente variant, gelijkaardig aan het succes bij de iepziekte.

BOSBOUWKUNDIGE EIGENSCHAPPEN

Lichtboomsoort, hoewel de soort in zijn jeugd toch vrij veel schaduw kan verdragen. Schiet echter alleen door – en dan zeer snel – als hij voldoende licht heeft. De gewone es bereikt meestal een leeftijd van 90 tot 120 jaar oud, maar kan eeuwenlang als hakhout overleven (hoge resprouting capacity).

De typische bosgemeenschap waar es wordt teruggevonden zijn vochtige tot natte loofbossen. Voor de es duurt het zeker 2 winters en kan zelfs oplopen tot 6 vooraleer het zaad begint te kiemen. De es heeft een zeer goede strooiselkwaliteit en vormt dan ook een snel afbrekende strooisellaag, mede te wijten aan het feit dat essen goed op kleigronden groeien wat een positief effect heeft op de accumulatie van organisch materiaal.

HOUTKWALITEIT & -GEBRUIK

Es heeft ringporig hout. Hoe sneller de boom groeit, hoe lager de kans op een bruine kern. Geschikt voor houtproductie waarbij kwaliteitshout meestal wordt gekapt na 80 jaar. Het essenhout is lichtgekleurd, taai, sterk en elastisch. Vanwege deze elasticiteit wordt het gebruikt voor liggers van gymnastiektoestellen en voor stelen van bijlen en spades. Ook wordt het vanwege de vlamtekening gebruikt voor meubels, vloeren en trappen. De duurzaamheid van essenhout bij buitengebruik is echter vrij laag.

Vroeger was de es bij de Scandinaviërs een heilige boom. De es was het symbool van de levenskracht. In de Noorse mythologie sneed Odin, de oppergod, de eerste mens uit een stuk essenhout. Yggdrasil, de boom der wereld, was een reusachtige es, waarvan de wortels tot in de diepste diepten van de hel groeiden en de kroon tot in het hoogste van de hemel reikte, terwijl de stam beide verenigde. Een ziek kind, dat men door de spleet in een gescheurde es liet gaan, zou genezen en brandende blokken essenhout verdreven kwade geesten uit een vertrek.

Belangrijke periodes in het levensjaar van de boom.